Prisciliano, un heresiarca na Gallaecia
No ano 395 o emperador Teodosio O Grande dividiu o Imperio Romano entre os seus dous fillos. Foi o punto culminante da crise social, espiritual e política que sufría o Imperio. Un dos eixes deses conflitos espirituais foi a herexía de Prisciliano dentro dunha igrexa que todavía non se consolidara.
Índice
Contexto
No século IV o cristianismo todavía estaba establecéndose. Ó longo da centuria o Imperio pasou de perseguir ós cristiáns (a última gran persecución foi a de Diocleciano, de 303 a 311) a adoptar o cristianismo coma relixión oficial do estado (Teodosio, en 380).
Aínda que a relixión ía gañando fiéis pouco a pouco, o corpus de fe non estaba plenamente pechado. Este cristianismo, todavía non institucionalizado, estaba sometido a constantes debates. Nesta coxuntura, xurdían correntes e interpretacións novas, como a de Ario, unha das máis coñecidas.
O edicto de Constantino (313) e os concilios de Nicomedia (328) e o Primeiro de Nicea (325) conformaron unha ortodoxia que serviría coma dogma. Ademáis de fixar a fe, estes concilios e as decisións tomadas neles servían para afianzar a estrutura e o poder da igrexa. O que implicaba xulgar as desviacións da ortodoxia para acalar calquera oposición interna.
Neste punto da historia aparece Prisciliano.
¿Quen era Prisciliano?
As fontes son escasas ou pouco fiábeis, polo que o Prisciliano home está misturado co mito. Pénsase que naceu en torno ó 340 na provincia de Gallaecia e hai quen di que naceu en Iria Flavia1(Padrón, A Coruña). Porén, non hai probas que sustenten esta afirmación e máis ben son conxecturas.
Tamén se cre que era de familia acomodada, xa que Prisciliano viviu e estudou en Bordeos. Nesta cidade francesa entrou en contacto co gnosticismo e outras correntes que buscaban unha volta ás orixes da igrexa. A teoría máis estendida di que, a partires dese punto, deixou a súa vida acomodada para predicar unha máis sinxela.
Así, en torno a 375, Prisciliano comezou a predicar unha doutrina baseada na pobreza por toda a Hispania e parte da Galia. Cinco anos máis tarde foi nomeado bispo de Ávila, de xeito que as súas ensinanzas tiveron maior proxección. Esta elección non gustou a outros bispos que o acusaron de herexía, aínda que o xuizo foi por inmoralidade e maxia.
En 385 foi decapitado en Tréveris (actual Alemaña) e lanzado dende a Porta Nigra xunto con catro discípulos.
O priscilianismo
A pesares de ser catalogado coma herexía no Concilio de Braga (561) e de seres a primeira perseguida como tal, o corpus ideolóxico do priscilianismo non é coñecido polo miúdo.
Sabemos da vertente gnóstica e a vía de pobreza apuntadas máis arriba. Tamén que propugnaba un retorno ás orixes da igrexa. Porén, o máis importante é que negaba a Trinidade e favorecía a libre interpretación da Biblia, incluidos os textos apócrifos (ca axuda do Espíritu Santo, claro).
A muller era importante dentro do priscilianismo. Tiña permitido participar activamente na vida relixiosa e mesmo escribir. Ese foi o caso de Exeria, monxa da Gallaecia, autora do libro Itinerarium ad Loca Santa (Viaxe ós Lugares Sagrados) e, segundo algunha teoría, muller de Prisciliano.
O priscilianismo rexeitaba a esclavitude, recomendaba o celibato (aínda que non prohibiu o casamento de relixiones) e propuña xaxúns e a abstinencia do alcohol.
Todo este conxunto de ideas chocaban de fronte ca igrexa en proceso de construcción, o que remataría no xuízo e a condea xa mencionados.
O priscilianismo sobreviviu á morte do seu fundador en moitas zonas, especialmente na actual Galiza. A súa presencia no noroeste peninsular nos primeiros anos do século V era moi importante. Tanto que os suevos, á súa chegada (409-410), adoptaron o priscilianismo como elemento de cohesión social e factor diferenciador co resto da Hispania.
A presenza do priscilianismo mantívose ata o Segundo Concilio de Braga (572), case dous séculos despois da morte do seu fundador.
Prisciliano e o Camiño de Santiago
Conta Sulpicio Severo (363 – c. 425) que no 389 os discípulos de Prisciliano levaron o seu corpo dende a Gallia Germanica ata a Gallaecia. Alí foi soterrado nun lugar descoñecido.
Unha lenda sen referente histórico algún conta que esa viaxe foi a orixe do Camiño de Santiago. Incluso hai quen di que o corpo da catedral de Compostela non é o do apóstolo Santiago, senón o de Prisciliano. A teoría inicial publicouna o haxiógrafo francés Louis Duchesne na revista Annales du Midi. Máis tarde, Sánchez-Albornoz e Unamuno darán pulos a esta hipótese coma alternativa á tradición católica.
Monseñor Guerra Campos, pola súa parte, descarta esa teoría e propón outro lugar de enterramento: Os Martores (Pontevedra). Básase en dous puntos que poden ser circunstanciais. Por unha banda, na ermida de San Mamede hai tres sartegos do século IV. Por outra, a ermida está en Os Martores (deturpación de Os Mártires), que é o único topónimo deste tipo en toda Galiza.
Unha terceira teoría sitúa o enterramento de Prisciliano en Santalla de Bóveda (Lugo).
Máis entradas sobre historia.
Podes ler este texto en castelán: Prisciliano, un heresiarca en Gallaecia.
Notas
- 1(Padrón, A Coruña)
